Jinoyat va ma'muriy huquq

O’ta og’ir jinoyat sodir etgan qotil ham amnistiyaga tushadimi?

Savol: Bundan 3 yil oldin ya`ni 2012-yilda qizimning turmush o`rtog`i qizimni qasddan vaxshiylarcha o’ldirgandi, bundan tashqari u rafiqamga ham jiddiy tan jarohati yetkazgandi. Shu ayblari uchun kuyovimni Navoiy viloyat sudining 2012-yilgi hukmiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi 97-moddasi 2-kismining “j”  bandi va 25, 97-moddasi 2-qismining “а, b, j” bandalari bilan  sudlanib 22 yil muddatga ozodlikdan mahrum etilgandi. Qizimning ikki nafari farzandini o`z qaramog`imga olganman. Yaqinda dekabr oyida yaramas qotil bizga shikoyat kassatsiya  maktubi yo’lladi. Unga ko’ra, u  bu jinoyatni sodir etishida bizga tuhmat qilib, turli asossiz, isbotsiz bo`htonlar bilan bizni aybdor qilib ko’rsatyapti. Maktubga ko’ra, u bizdan amnistiyaga tushish uchun unga yengillik berishimizni talab qilgan. Shunga ham e`tibor berishingizni so’raymanki (u hatto eplab o`z ismini yozolmasdi. Maktubda turli vatanparvar so`zlar bilan o’zini oqlamoqchi bo`lgan. Ishonchim komilki u bunday maktub yozolmaydi, agar kimdir unga bu ishda yordam va maslahat bermagan bo’lsa). Biz o`z e`tiroznomamizni javob tariqasida pochta orqali Navoiy viloyat sudiga yubordik. 12-yanvar kuni ushbu shikoyat kassatsiya yuzasidan Navoiy viloyat sudiga chaqirildim. Ushbu maktubni yozishdan asosiy maqsad aslida quyidagi savol edi? O`ta og`ir jinoyat qila turib qotilni amnistiya so’rashiga o’zi haqqi bormi, biz o`z e`tirozimizni bildirgandan so`ng ham unga amnistiya berilishi mimkinmi? Ushbu savollar meni juda o`ylantirib qo`ydi. Axir qanday qilib shunday vahshiy qotil ozodlikka chiqsa, uni yana jinoyat qilmaydi deb kim kafolat beradi? Yana bir narsa: qonunchi, belgilangan qamoq jazosi muddati qayerda qoladi? 22 yil muddatga qamalgandan nima foyda, 5-6 yilda qamoqdan chiqib kelsa. Bu turishda ko`pchilik jinoyat qilishdan qo`rqmay ham qoladiku. Ilitimos ushbu so`rovnomamga iloji boricha batafsilroq javob berishingizni istab qolaman. Men sizning adolatli javobingizni kutib qolaman. Men faqat adolatni qaror topishini istayman. Javob uchun oldindan rahmat.

Javob:  O`zbekiston Respublikasida Amnistiya akti insonparvarlik tamoyili asosida Prezident taqdimnomasiga muvofiq Senat qarori bilan qabul qilinadi. Amnistiyaga tushish shartlari, xususan siz tomonizdan yo`llangan savol “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 23 yilligi munosabati bilan amnistiya to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qarori (3.12.2015), Jinoyat Kodeksi hamda Jinoyat Protsessual Kodeksi bilan tartibga solinadi. Jinoyat Kodeksining 76-moddasiga ko`ra, hukm qilingan shaxsga nisbatan amnistiya akti 3 usulda qo`llaniladi:

a) asosiy (va qo`shimcha ijro etilmagan) jazodan ozod qilish;

b) jazoni muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish;

c) jazoning o`talmay qolgan qismini engilroq jazo bilan almashtirish.

1-holat bo`yicha, o`ta og`ir jinoyat sodir etgan shaxs asosiy jazodan umuman ozod qilinmaydi. Jinoyat kodeksining 15-moddasiga ko`ra, ushbu kodeksning 97-moddasi 2-qismida ko`rsatilgan jinoyat o`ta og`ir jinoyat hisoblanadi. Savolda nomi tilga olingan mahkum Navoiy viloyat sudining 2012-yil 8-oktabrdagi hukmiga ko`ra o`ta og`ir jinoyat sodir etganligi uchun ham asosiy jazodan (22 yil ozodlikdan mahrum etish jazosidan) ozod etilmaydi. O`ta shafqatsizlik bilan qasddan odam o`ldirgan mahkumga amnistiya aktini qo`llash mumkin emas. Shuning uchun ham sud hukmidan keyingi 2012, 2013, 2014 yilgi amnistiya aktlari hozirga qadar mahkumga nisbatan qo`llanilmagan.

2-holat bo`yicha, tayinlangan jazoning ko`p qismini o`tab, oz qismi qolgan mahkumlarga amnistiya qo`llanishi mumkin. Biroq, siz savolda yozganizdek o`ta og`ir jinoyati uchun 22 yil jazo muddati tayinlangan mahkumning 5-6 yilda chiqib kelishiga yo`l qo`yilmaydi. Ya`ni, jazo muddatidan ilgari ozod qilishning qat`iy belgilangan shartlari mavjud. “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 23 yilligi munosabati bilan amnistiya to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qarorining 3-bandiga asosan, ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilinib, o`talmay qolgan jazo muddati 2 yil-u 6 oydan ko`p bo`lmagan, hukmi ushbu amnistiya qarori e`lon qilingan kunga qadar kuchga kirgan mahkumlargina jazodan ozod qilinadi. Biroq, ushbu shart Jinoyat kodeksining 97-moddasida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etgan shaxsga, zararni to`liq qoplasagina, qo`llanilishi mumkin. Ya`ni, savolda nomi qayd etilgan mahkum, o`talmay qolgan jazo muddati 2 yil-u 6 oydan kam qolgan taqdirdagina, amnistiya akti asosida ozod qilinishi mumkin. O`shanda ham jabr ko`rgan tarafning “mahkum zararni to`liq qoplaganligi va unga nisbatan shikoyati yo`qligi to`g`risidagi” arizasi bo`lsagina amnistiya qo`llanilishi mumkin. Aks holda, jabr ko`rgan taraf o`z e`tirozini yozna ravishda bildirsa, mahkumga nisbattan 2 yil-u 6 oydan kam bo`lgan jazo muddatidan oldin ozod qilish qo`llanilmaydi.

Shuningdek, savolda amnistiya akti asosida ozodlikka chiqqan shaxs yana jinoyat sodir etishi mumkinligi ehtimol qilingan. Bunday holatda, Jinoyat kodeksining 76, 60-moddalariga ko`ra, yangi hukm bo`yicha tayinlangan jazo muddtiga ilgarigi hukm yuzasidan o`talmay qolgan jazo muddati qo`shiladi. Masalan, mahkum o`talmay qolgan jazosi 2 yil qolganda amnistiya akti asosida ozod etilib, shu davrda yangi jinoyat sodir etsa, o`talmay qolgan 2 yil jazosi yangi jinoyat jazosi muddatiga qo`shib hukm chiqariladi.

3-holat bo`yicha, ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilinib, amnistiya qarori e`lon qilingan kunda o`talmay qolgan jazosi 3 yil-u 6 oydan kam bo`lgan shaxslar manzil-koloniyalariga o`lkaziladi. Ya`ni, jazoni o`tash koloniyasi yengilrog`i bilan almashtiriladi.

Jinoyat Protsessual Kodeksining 5361-moddasiga asosan, mahkumga nisbatan amnistiya aktini qo`llash prokurorning iltimosnomasiga binoan jazoni o`tash joyidagi jinoyat ishlari bo`yicha sud tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu sud ajrimidan norozi taraf yuqori turuvchi prokuror yoki sudga, yoxud Oliy Majlis Senatiga shikoyat qilishi mumkin. Chunki Senat amnistiya akti qo`llanishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi. Demak, siz aytgan jinoyatchi amnistiya orqali jazodan ozod etilsa, yuqori turuvchi organ, ya’ni O’zbekiston Respublikasi Oliy sudiga va Bosh prokuraturaga shikoyat yozishingiz lozim bo’ladi.

Comments are closed.