“Grin karta”ni qo’lga kiritish yo’llari (Birinchi maqola)

Grin kartaning rasmiy nomi Alien Registration Receipt Card bo’lib, xorijiy fuqaroni ro’yxatdan o’tganlik kartochkasi degan ma’noni bildiradi.

Birinchi marta 1940-yillarda chiqa boshlagan ushbu hujjat yashil rangda bo’lganligi sababli uning oti Grin karta (Yashil kartochka) ga aylanib qolgan. Yillar davomida bu kartochkaning rangi ko’k, oq, pushti ranglar o’zgartirildi, hozirgi kunda u yana yashil rangda berilmoqda.

Grin karta olib, qonunan AQShda doimiy ro’yxatda turuvchi maqomini olishning bir necha yo’llari bor. Grin karta olishning eng keng tarqalgan yo’li bu oila va ish orqali olishdir. Boshqa yo’llari esa siyosiy boshpana olib, AQShga katta miqdorda investitsiya kirgizib va yana o’zga sabablar bilan grin karta olishdir.

Biz ushbu turkum maqolalarimizda oila kategoriyasiga katta e’tibor bergan holda, oddiy odamlar olishi mumkin bo’lgan grin karta haqida ma’lumot beramiz.

A. Oila asosida qarindosh-urug’chilik

Jamiyatda oilaning roli muhimligini hisobga olgan holda, AQSh Kongresi AQSh fuqarolari va unda doimiy yashovchilarning o’zga davlatlardagi oila a’zolari bilan birlashishi uchun sharoit yaratgan.

1. AQSh fuqarosiga qarindoshlik yoki unashtirish orqali (qallig’)

AQSh fuqarosining turmush o’rtog’I, farzandi, aka-ukasi, opa-singlisi, ota-onasi yoki unga unashtirilgan qallig’i bo’lsangiz AQShning qonuniy doimiy yashovchisi bo’lishingiz mumkin. Buning uchun qarindoshingiz yoki qallig’ingiz bo’lgan shaxs Amerika Qo’shma Shtatlari Fuqarolik va Muhojirlik Xizmati (AQShFMX)ga yoki siz yashayotgan davlatdagi AQSh elchixonasiga ariza yozishi kerak.

AQSh fuqarosining bevasi bo’lsangiz va nikohingiz faqatgina grin karta olish maqsadida soxta qurilmagan bo’lsa, grin karta olish uchun arizani o’zingiz berishingiz mumkin. Buning uchun marhum turmush o’rtog’ingiz bilan uning o’limi paytida qonunan ajrashmagan va ariza topshirgunga qadar qayta nikoh qurmagan bo’lishingiz hamda er yoki xotin o’limidan ikki yildan ko’p vaqt o’tmagan bo’lishi lozim.

2. Qonuniy Doimiy Yashovchiga qarindoshlik orqali

AQShning doimiy yashovchisining turmush o’rtog’I yoki turmush qurmagan farzandi bo’lsangiz bir kun kelib grin karta olishiningiz mumkin. Buning uchun grin kartasi bor qarindosh (doimiy yashovchi) AQShFMXga ariza topshirishi kerak. Bu yo’l orqali grin karta olishda bir necha yil kutishga to’g’ri kelishi mumkin. Chunki arizangiz kutuvchilar ro’yxatida turadi.

3. Boshqa qarindoshlar

AQSh fuqarosining xola-ammasi, tog’a-amakisi, jiyani, amaki-tog’gavachchasi, bobo-buvisi bo’lsangiz; grin kartasi bor shaxsning aka-ukasi, opa-singlisi, ota-onasi yoki unashtirilgan qallig’i bo’lsangiz “oila qarindoshchilik” asosidagi grin karta olishga haqqingiz yo’q.

B. Ish asosidagi qarinsdoshlik

AQSh fuqaroli bo’lgan yoki grin kartasi bo’lgan qarindoshlaringiz bo’lmasa ham AQShdagi ish beruvchi sizga ish taklifnoma yuborishi orqali grin kartani qo’lga kiritishingiz mumkin. Ishga taklifnoma muhim(priority) ishchi yoki muhim bo’lmagan ishchi ko’rinishida bo’lishi mumkin.

1. Muhim ishchilar

Muhim ishchilar safiga g’ayrioddiy talantga ega bo’lgan (butun dunyoga mashhur artistlar), mashhur professorlar, tadqiqotchilar va ko’p millatli ijro etuvchi va boshqaruvhilar kiradi.

Ushbu toifaga kiruvchi shaxslar osonlashtirilgan immigratsiya jarayonidan o’tadi. Toifaga kiruvchilarning ba’zilari uchun ishga taklifnoma ham so’ralmaydi. Ularning birortasi oddiy ishchilar o’tishi lozim va Mehnat Departamenti AQShda mazkur turdagi ishchi yo’q va biror kishi ishlashni istamasligini tasdiqlashi lozim bo’lgan qiyin jarayondan o’tishi talab qilinmaydi. Odatda ushbu toifa “birinchi imtiyozli xizmat” deya nomlanadi.

2. Boshqa ishchilar

San’at, ilm yoki (huquqshunoslikka o’xshash) sohalarda magistlik yoki undan yuqori ilmiy daraja, biznes boshqaruvida magistrlik darajasi, bakalavr darajasi hamda o’z sohasida besh yillik tajriba talab qiladigan ishlardan  ish taklifnomasini olgan shaxslar ushbu toifadagi grin kartani qo’lga kiritishi mumkin.

Ushbu arizachilar avvalo Mehnat Departamentidan AQShda biror bunday ishchi yo’q yoki bu ishni bajarishni istovchi biror shaxs yo’q yoxud bu ish biror kishining qo’lidan kelmaydi, degan tasdiq hujjatini olishi lozim. Bu toifa “ikkinchi imtiyozli xizmat” deb nomlanadi.

Bundan tashqari, (ilmiy darajalarga ega bo’lmagan) oddiy mutaxassislar va mahoratli yoki mahoratsiz ishchilar (fabrika ishchilari, vodoprovodchi, uy xizmatkorlari, gilamchilar va shunga o’xshashlar) Mehnat Departamentiga tasdiq xati olish uhun ariza topshirishlari va ishga taklifnoma asosida grin karta olishlari mumkin. Bu toifa “uchinchi imtiyozli xizmat” deb nomlanadi.

Kutishga tayyor turing

Ushbu maqolada tavsiflangan ba’zi toifalar orqali grin karta olish juda uzoqqa cho’zilishi mumkin. Grin karta uchun ariza berganinigizdan so’ng AQShga turist yoki boshqa vaqtinchalik vizalarni olish yoxud uni uzaytirish oson bo’lmaydi. Shuning uchun ham immigratsiya bilan bog’liq bo’lmagan vizalarni olishda arizachilar o’z mamlakatlariga qaytib kelishlarini isbotlashi kerak. Grin kartaga ariza topshirgach bu jarayon yanada qiyinlashadi, chunki grin kartaga ariza berish bu o’z davlatingizni tashlab, AQShda doimiy yashash istagida ekanligingizni bildiradi.

Ushbu holat diplomatlar (A vizalar), xalqaro tashkilotlar xodimlari (G vizalar), xorijiy kompaniyalar tomonidan AQShdagi bo’limiga ishga yuborilgan xodimlar (L-1 yoki L-2 vizalar) va bakalavr darajasi yoki unga tenglashtirilgan daraja talab etiladigan maxsus kasb xodimlariga (H-1B vizalar) daxl qilmaydi.

C. Maxsus muhojirlar

1990-yilgi Immigratsiya Aktidagi qoidalarga qo’shimcha ravishda yana bir qator shaxslar maxsus qoidalarga binoan grin kartani qo’lga kiritishi mumkin. Ular quyidagilar:

• Ruhoniylar, rohibalar, pastorlar (protestant mazhabidagi ruhoniy), ministerlar(protestant cherkovi ruhoniysi), rabbilar (yahudiy dini ruhoniysi), imomlar va boshqa taniqlia dinlar xodimlari
• Kamida 15 yillik xizmati uchun AQSh Davlat Kotibi tomonidan taqdirlangan sobiq AQSh davlatining ishchisi
• AQShda amaliyot yurgizishga litsenziyasi bor va 1978-yildan beri AQShda yashab va ishlab kelayotgan tibbiyot xodimlari
• Panama Kanali Hududining sobiq ishchisi
• Ma’lum xalqaroa tashkilotda belgilangan ma’lum bir muddat ishlagan ishchilar va nafaqaga chiqqanlar hamda ularning er yoki xotini va turmushga chiqmagan farzandlari
• AQShning Gang Kongdagi konsulligida kamida uch yil ishlagan xorij fuqarolari
• AQSh yuvenal sudlari tomonidan qaram deb topilgan xorijiy bolalar
• Xalqaro teleradio ishchilari

Ushbu shaxslarning barchasi “to’rtinchi imtiyozli xizmat” nomili grin karta turiga ariza topshirishlari mumkin.

 D.Tadbirkor immigrantlar

Istalgan davlatdan bo’lgan xorijiy tadbirkor AQSh hududiga kamida ming dollar (yoki iqtisodiy taqchil hududlar uchun besh yuz ming dollar) miqdorida investitsiya kiritib, kamida 10 AQSh fuqarosi yoki qonuniy doimiy yashovchisini ish bilan ta’minlasa grin karta olish huquqiga ega bo’ladi. Bu turkumdagi muhojirlar uchun har yili o’n mingdan oshiq joy ajratiladi. Bu turkumdagi grin karta millioner muhojirlar AQShda ishchi o’rinlarini ko’paytirishlari uchun yaratilgan. Ushbu turkum “beshinchi imtiyozli xizmat” deb ataladi.

 E. Boshpana so’rash va qochoqlar

Irqi, dini, millati, biror ijtimoiy yoki siyosiy guruhga a’zoligi yoki siyosiy qarashlari tufayli o’z davlatida ta’qibga uchragashini isbotlab beruvchilar qochoq yoki boshpana so’rovchi maqomiga maqomiga ariza topshirishi mumkin. Arizachilarga qochoq yoki boshpana so’rovchi maqomi berilsa, ular AQShda doimiy yashovchi maqomini olishga ariza topshirishi mumkin (aniqrog’I, qochoq sifatida AQSh hududiga qabul qilinganidan bir yil o’tgach yoki AQSh tomonidan boshpana berilgach bir yil o’tgach).

F. Turli millat vakillari uchun immigratsiya vizalar lotereyasi (DV Lottery)

1990-yilgi Immigratsiya Akti bu turdagi grin kartani AQSh hududida kam sonda istiqomat qiladigan millat vakillari uchun yaratga. Ushbu turda istalgan kishi ro’yxati keltirilgan davlatlardan birining fuqarosi bo’lsa va ma’lum ta’lim talablariga javob bersa onlayn ariza topshirishi mumkin. Barcha onlayn arizalar orasidan tasodifiy natijalar lotereya g’oliblarini aniqlaydi. Ushbu turdagi grin kartaning to’li nomlanishi “Turli millat vakillari cuhun immigratsiya viza” deb nomlansada, xalq orasida grin karta lotereyasi deb tanilgan.

Har yili ellik ming g’olib lotereyani qo’lga kiritadi. Bu lotereya dunyoni regionlarga bo’lgan holda va har bir regionga beriladigan grin kartalar sonining yetti foizidan ortig’i berilmagan holda tasodifiy tanlanadi. Lotereyani yutish grin kartani qo’lga kiritish degani emas. Lotereya g’oliblari grin kartani olish uchun ariza topshirishlari lozim. Ko’pchilik ushbu jarayonda bu imkoniyatni qo’ldan chiqaradi, chunki arizachilarda nomuvofiq deb topilishi, davlat qonunda belgilangan sanagacha arizachilarga vizalarni tayyorlab bera olmasligi mumkin.

D. Amnistiyalar

Ba’zan, Kongres AQSh hududida noqonuniy yashayotgan muhojirlarga grin kartaga muvofiqlik berib turadi. Oxirgi amnistiyalar quyidagilarni o’z ichiga olgan edi:

• 1986-yildagi Immigratsiyani isloh va nazorat qilish Aktiga bionan amnistiyaga hujjat topshirgan hamda 1982-yil 1-yanvardan boshlab AQShda noqonuniy bo’lgan xorijiy fuqarolar
• NACARA qonuniga binoan nikaragualiklar, kubaliklar, gvatemalaliklar, salvadorliklar hamda ba’zi Sharqiy yevropaliklar

Ushbu ikki amnistiyaga ariza topshirishning so’nggi muddati o’tib ketgan bo’lsada, AQSh Fuqarolik va Muhojirlik Xizmati hanuz ba’zi arizalarni ko’rib chiqishda  davom etmoqda.